TÜRKİYENİN KATILIM YÖNÜNDE İLERLEMESİ ÜZERİNE KOMİSYONUN

İçindekiler tablosu

A. Giriş................................................................................................................................................................................................................................................................................ 3

a) Önsöِz............................................................................................................................................................................................................................................................................. 3

b) Avrupa Birliği ve Türkiye arasındaki ilişkiler................................................................................................................................................................................................................ 4

Ortaklık Anlaşması çerçevesinde son gelişmeler (ikili ticaret dahil)......................................................................................................................................................................... 4

Topluluk yardımı............................................................................................................................................................................................................................................................ 5

Eşleştirme...................................................................................................................................................................................................................................................................... 6

Müktesebatın analitik incelenmesi sürecinin hazırlanması........................................................................................................................................................................................ 6

B. Üyelik kriterleri............................................................................................................................................................................................................................................................... 6

1. Siyasal kriterler.............................................................................................................................................................................................................................................................. 6

Giriş................................................................................................................................................................................................................................................................................ 6

Son gelişmeler............................................................................................................................................................................................................................................................... 7

1.1. Demokrasi ve hukukun üstünlüğü.................................................................................................................................................................................................................................. 8

Parlamento..................................................................................................................................................................................................................................................................... 8

Yürütme.......................................................................................................................................................................................................................................................................... 8

Yargı sistemi................................................................................................................................................................................................................................................................. 8

Yolsuzluğa karşı tedbirler............................................................................................................................................................................................................................................. 9

Milli Güvenlik Kurulu...................................................................................................................................................................................................................................................... 9

1.2. İnsan hakları ve azınlıkların korunması....................................................................................................................................................................................................................... 9

Medeni ve Siyasi Haklar.............................................................................................................................................................................................................................................. 10

Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar.............................................................................................................................................................................................................................. 12

Azınlık hakları ve azınlıkların korunması.................................................................................................................................................................................................................. 12

1.3. Kıbrıs konusu............................................................................................................................................................................................................................................................... 13

1.4. Genel değerlendirme................................................................................................................................................................................................................................................... 14

2. Ekonomik kriterler................................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

2.1. Giriş Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

2.2. Ekonomik gelişmeler.............................................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

2.3. Kopenhag kriterleri açısından değerlendirme..................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

İşleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Birlik içindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleri ile başa çıkma kapasitesi........................................................................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

2.4. Genel değerlendirme............................................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

3. Üyelik vecibelerini üstlenme yeteneği................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

3.1. Müktesebat başlıkları............................................................................................................................................................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 1: Malların serbest dolaşımı..................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Genel değerlendirme............................................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 2: Kişilerin serbest dolaşımı..................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 3: Hizmet sunma özgürlüğü...................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 4: Sermayenin serbest dolaşımı................................................................................................................................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 5: Şirketler hukuku....................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 6: Rekabet politikası................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 7: Tarım...................................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 8: Balıkçılık................................................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 9: Ulaştırma politikası................................................................................................................................................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 10: Vergileme............................................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 11: Ekonomik ve parasal birlik.................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 12: İstatistikler............................................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 13: Sosyal politika ve istihdam.................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 14: Enerji..................................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 15: Sanayi politikası.................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 16: Küçük ve orta boy işletmeler................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 17: Bilim ve araştırma................................................................................................................................................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 18: Öğretim ve eğitim................................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 19: İletişim ve bilgi teknolojileri.................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 20: Kültür ve görsel-işitsel politika............................................................................................................................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 21: Bölgesel politika ve yapısal araçların koordinasyonu......................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 22: Çevre..................................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 23: Tüketicilerin ve sağlığın korunması................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 24: Adalet ve içişleri sahasında işbirliği................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 25: Gümrük birliği....................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 26: Dış ilişkiler........................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 27: Ortak dışişleri ve güvenlik politikası.................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 28: Mali kontrol........................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Başlık 29: Mali ve bütçesel hükümler.................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

3.2. Genel değerlendirme............................................................................................................................................................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

C. Sonuç...................................................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Ekler Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Aday Ülkelerce Onaylanan İnsan Hakları Sözleşmeleri Eylül 2000.................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

İstatistik veriler....................................................................................................................................................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

A. Giriş

a) Önsöِz

Haziran 1998'de yapılan Cardiff AB Konseyi, her bir aday ülkenin katılım yönünde kaydettiği ilerleme üzerine ilk düzenli raporlarını 1998 sonunda sunacağı yolunda Komisyon tarafından yapılan açıklamayı memnuniyetle karşıladı. Türkiye ile ilgili olarak, AB Konseyi, "raporun, Ortaklık Anlaşması'nın 28inci maddesine[1] ve Lüksemburg AB Konseyi'nin sonuçlarına dayalı olacağını" kaydetti.

Komisyon, Viyana AB Konseyi'ne yِnelik olarak, ِteki aday ülkelere ait düzenli raporlar ile beraber, Türkiye üzerine ilk düzenli raporunu Ekim 1998'de sundu; Helsinki AB Konseyi'ne yönelik olarak, Ekim 1999'da ikinci bir rapor kabul edildi. Helsinki AB Konseyi, aday ülkeler için sonraki düzenli raporların, Aralık 2000'deki AB Konseyi'nden yeterli bir zaman önce sunulacağını kaydetti.

Türkiye üzerine bu düzenli raporun izlediği yapı, önceki yıllarda izlenen yapıdan üç noktada farklıdır. İlk olarak, bu raporda Türkiye'nin üyelik vecibelerini üstlenme yeteneğinin değerlendirildiği kısım (Kısım B.3.1.), müktesebatın yirmi dokuz başlığını izleyecek şekilde planlanmıştır. İkinci olarak, bu kısım, Türkiye'nin her bir başlık kapsamındaki müktesebatı uygulamaya yönelik idari kapasitesini de içine alacak şekilde genişletilmiştir. (Bu husus, daha önce, raporun ayrı bir bölümünde ele alınıyordu.) Üçüncü olarak, bu raporda ilk defa, müktesebatın kendi resmi diline tercüme edilmesinde Türkiye tarafından kaydedilen ilerlemeyi değerlendiren bir bölüm bulunmaktadır.

Daha ِnceki düzenli raporlara paralel olarak, bu rapor:

- özellikle Ortaklık anlaşması çerçevesinde, Türkiye ve Birlik arasındaki ilişkileri anlatmakta;

- 1993 Kopenhag AB Konseyi tarafından belirlenen siyasal kriterler (demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, azınlıkların korunması) açısından durumu analiz etmekte;

- Kopenhag AB Konseyi tarafından belirlenen ekonomik kriterler (işleyen bir piyasa ekonomisi ve Birlik içindeki rekabet baskıları ve piyasa güçleri ile başa çıkma kapasitesi) açısından Türkiye'nin durumunu ve perspektiflerini değerlendirmekte;

- Türkiye'nin, üyelik vecibelerini, yani Antlaşmalar'da, tali mevzuatta ve Birlik politikalarında ifade edilen müktesebatı, üstlenme kapasitesi konusunu ele almaktadır. Bu kısım, sadece mevzuatın uyumlulaştırılmasını değil, aynı zamanda, sırasıyla Aralık 1995 ve Haziran 2000 tarihli Madrid ve Feira AB Konseyleri tarafından talep edildiği gibi, müktesebatı uygulamak ve icra etmek için gereken adli ve idari kapasitenin geliştirilmesini de kapsamaktadır. Madrid'de , AB Konseyi, aday ülkelerin uyumlu bütünleşmesinin koşullarını yaratmak üzere, bu ülkelerin kendi idari yapılarını uyarlamalarının zorunlu olduğunu vurguladı. Haziran 2000'deki Feira AB Konseyi ise, aday ülkelerin müktesebatı etkin biçimde uygulama ve icra etme kapasitelerinin yaşamsal önemine dikkat çekti ve bunun için, adayların, kendi idari ve adli yapılarını güçlendirmeye yönelik önemli çabalar göstermelerinin gerekli olduğunu ekledi.

Bu rapor, 1999 düzenli raporundan bu yana kaydedilen ilerlemeyi dikkate almaktadır. Kapsadığı dönem, 30 Eylül 2000 tarihine kadarki dönemdir. Ancak, bazı özel durumlarda, söz konusu tarihten sonra alınan tedbirler de belirtilmektedir. 1999 düzenli raporunda atıf yapılan tasarlanmış reformların gerçekleştirilmiş olup olmadığına bakılmakta ve yeni girişimler irdelenmektedir. Ayrıca, son düzenli rapordan bu yana olan yeni gelişmelere ilişkin değerlendirmeyi bütünleyerek, bu rapor, incelenen hususların her biriyle ilgili global durumun genel bir değerlendirmesini sunmakta, katılım için hazırlanırken Türkiye'nin atması gereken belli başlı adımları bu hususların her biri açısından ortaya koymaktadır.

Bu yaklaşıma uygun olarak, (Türkiye'nin müktesebatı uygulamaya yönelik idari kapasitesi dahil) siyasal ve müktesebat kriterlerinin yerine getirilmesinde sağlanan ilerlemeye ilişkin değerlendirme, ele alınan hususların her birindeki genel duruma bir bakış ile beraber, son düzenli rapordan bu yana gerçekleştirilen işler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ekonomik değerlendirme ise, Türkiye'nin ekonomik performansı hakkında ileriye dönük bir irdeleme üzerine dayalıdır.

Daha önceki raporlarda olduğu gibi, "ilerleme", fiilen alınan kararlar, fiilen kabul edilen mevzuat, fiilen onaylanan uluslararası sözleşmeler (uygulama konusuna da gereken dikkat gösterilerek) ve fiilen uygulanan tedbirler temelinde ölçülmüştür. İlke olarak, hazırlık veya parlamento onayı sürecinin değişik aşamalarında bulunan mevzuat veya tedbirler dikkate alınmamıştır. Bu yaklaşım, tüm aday ülkeler için eşit muamele sağlamakta ve ülkeler arasında katılım için hazırlanmada somut ilerleme açısından nesnel bir değerlendirme ve karşılaştırma imkanı vermektedir.

Rapor çok çeşitli bilgi kaynaklarına dayanmaktadır. Aday ülkeler, son düzenli raporun yayımlanmasından beri üyelik hazırlıklarında kaydedilen ilerleme hakkında bilgi vermeye davet edilmişlerdir. Ortaklık Anlaşması çerçevesinde ve müktesebatın analitik incelenmesine hazırlık bağlamında aday ülkelerce verilmiş olan bilgiler, ilave kaynaklar olarak hizmet etmiştir. Raporun hazırlanmasında, Konsey tartışmaları ve Avrupa Parlamentosu raporları ve kararları[2] dikkate alınmıştır. Komisyon, çeşitli uluslararası kuruluşlarca yapılan değerlendirmeler ve özellikle Avrupa Konseyi, AGİT, uluslararası mali kurumlar ve sivil toplum örgütlerinin katkılarından da yararlanmıştır. Ancak, topluluk müktesebatının bazı alanlarında, yapılan değerlendirmeleri bütünlemek için bilgilerin genişletilmesi ve derinleştirilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Bu ilave bilgiler, esas olarak, kısa bir süre önce kurulmuş olan alt-komitelerin çalışmaları yoluyla elde edilecektir. Böylece, 2001 yılında daha tam bir Düzenli Rapor hazırlanabilir.

b) Avrupa Birliği ve Türkiye arasındaki ilişkiler

Helsinki'de toplanan AB Konseyi (10-11 Aralık 1999), Komisyon'un ilerleme raporunda not edildiği gibi Türkiye'de son zamanlarda yaşanan olumlu gelişmeleri ve ülkenin Kopenhag kriterleri yönündeki reformlarına devam etme niyetini memnuniyetle karşıladı ve Türkiye'nin, öteki aday devletlere de uygulanan aynı kriterler temelinde, Birlik'e katılacak bir aday devlet olduğunu ilan etti.

Helsinki'de alınan kararlar, AB-Türkiye ilişkilerinde önemli bir dönüm noktasıydı. Var olan Avrupa stratejisi temelinde, Türkiye şimdi, öteki aday ülkeler gibi, onun reformlarını teşvik etmeye ve desteklemeye yönelik bir katılım öncesi stratejiden yararlanmaktadır.

Ancak, Kopenhag siyasal kriterlerine uyum, katılım müzakerelerinin açılması için bir önkoşuldur. Bugüne kadar, Türkiye söz konusu siyasal kriterleri yerine getirmiş değildir.

Ortaklık Anlaşması çerçevesinde son gelişmeler (ikili ticaret dahil)

Türkiye, Ortaklık Anlaşması'nı ve Gümrük Birliği Anlaşması'nı uygulamaya devam etmiş ve çeşitli ortak kurumların düzgün işleyişine katkıda bulunmuştur.

Ortaklık Konseyi, üç yıldan beri ilk defa olarak Nisan 2000'de toplandı ve bu toplantıya Türkiye başkanlık etti. Ortaklık Konseyi iki önemli siyasal karar kabul etti. Bunlardan biri, Ortaklık Komitesi bünyesinde sekiz alt-komite kurulmasını, diğeri ise, AT ve Türkiye arasında kamu alımları piyasalarının karşılıklı olarak açılmasına ve hizmetlerin serbestleştirilmesine yönelik bir anlaşma için müzakereler başlatılmasını öngörüyordu. Birinci tur müzakereler yapıldı.

Şubat ayında Brüksel'de, ikili ticaret konularını görüşmek için Gümrük Birliği Ortak Komitesi'nin bir toplantısı düzenlendi. Gümrük işbirliği komitesi, 1995 AT-Türkiye Gümrük Birliği'nin işleyişi hakkında görüş alışverişi için bir kaç defa toplandı.

AT-Türkiye Karma Parlamento Komitesi, Haziran ayında toplandı ve ilk defa olarak bir ortak karar kabul etti. Kasım ayında, Türkiye'de bir toplantı daha yapılması öngörülmektedir. Temmuz ayında, İzmir'de, AT-Türkiye ilişkilerindeki en son gelişmeleri ve hizmetler ile kamu alımlarının serbestleştirilmesi konusunu tartışmak için, ekonomik ve sosyal işler üzerine AT-Türkiye Ortak Danışma Komitesi onuncu toplantısını yaptı.

AT-Türkiye Gümrük Birliği, ikili ticaret ilişkilerinin çok önemli bir unsuru olmaya devam etmektedir. Gümrük Birliği, AT-Türkiye Ortaklık Konseyi'nin 1/95 sayılı kararı uyarınca 31 Aralık 1995 tarihinde son aşamasına girdi. 1/95 sayılı karar, sanayi ürünlerini kapsamaktadır, fakat hizmetleri ve kamu alımlarını da onun kapsamına dahil etmek için görüşmeler başlamıştır.

AT ve Türkiye arasındaki ticaret hacimleri, 1999'daki daralma hariç tutulursa, devamlı olarak artmıştır. Türkiye, AT'ye karşı sürekli bir cari hesap açığı vermektedir. Türk ithalatının %90'ı yatırım malları, yarı mamul ürünler veya hammaddelerden oluşur. AT'den yapılan ithalatın başlıca kategorileri ise, alet ve makineler, ulaştırma ekipmanları ve kimyasal maddelerdir. Türkiye'nin AT'ye ihraç ettiği başlıca kalemler mamul mallardır: tekstil ürünleri, tarım ürünleri ve gıda maddeleri.

Gümrük Birliği'nin kurulmasından beri, iki tarafın birbirlerinin dış ticaretindeki payları devamlı olarak artmıştır. 2000 yılında, Türk ithalatının %52,9'u AT'den gelmiş, Türk ihracatının ise %53,1'i AT'ye yapılmıştır.

1999'daki durgunluk ithalat hacminde keskin bir daralmaya yol açmıştı, fakat bu seneki sağlıklı canlanma AT'den ithalat rakamlarını yükseltmektedir (yıldan yıla, son 5 ay itibariyle, değer olarak %28 artış olmuştur). İhracat artışı ise sınırlı kalmıştır (yıldan yıla, son 5 ay itibariyle, değer olarak %0,3). Bu demektir ki, 1999 yılında ticaret hacmindeki azalmadan sonra, 2000 yılında AT karşısında Türkiye'nin cari hesap açığında yeni bir artış olmuştur. Bu açık, yıl sonuna kadar 9 milyar Euro civarına çıkabilir (GSYH'nin %6'sı). Turizm gelirleri, 1999 yılındaki kötü bir sonuçtan sonra, 2000 yılının birinci yarısında %5 kadar yükselmiştir.

Genel olarak, Türk tarafında bazı tarife dışı engeller olsa da, mamul mallar Gümrük Birliği alanı içinde serbestçe dolaşmaktadır. Uzun zamandır devam eden bazı ticaret anlaşmazlıkları çözüme bağlanmamıştır. Özellikle, alkollü içeceklerin girişi kısıtlıdır ve bazı ürünler (örneğin seramik ve fayans eşya) üzerinde uzun süren ve zahmet verici test işlemleri uygulanmaktadır.

Topluluk'tan canlı sığır ve sığır eti ithalatı üzerine Türkiye'nin koyduğu yasak, tarım ürünleri ticaretine engelolmaktadır. Bu yasak, Ortaklık Anlaşması çerçevesinde ilgili kararın ihlal edilmesi demektir. AT tarafından Türk tarım ürünlerine tanınan ithalat tavizleri karşılığında, canlı sığır ve sığır eti ithalatında Türkiye tarafından AT'ye tanınan tavizler böylece geçersiz kılınmaktadır. Türk ton balığı ürünleri için menşe kurallarının uygulanması konusu da halen çözülmemiştir.

Topluluk yardımı

Helsinki ve Feira AB Konseyleri tarafından talep edildiği gibi, Türkiye için bütün AT katılım öncesi yardımı kaynaklarını koordine etmeye yönelik bir tek çerçeve, Temmuz 2000'de Komisyon tarafından kabul edilmiş ve Konsey'e ve Avrupa Parlamentosu'na gönderilmiştir. Bu yönetmelik, Türkiye için Katılım Ortaklığı'nın hukuki temelini de oluşturmaktadır. Bu teklif onaylanırsa, Türkiye için tahsis edilen bütün fonlar tek bir bütçeye konulacaktır. Komisyon, Türkiye için katılım öncesi yardımı desteklemek üzere 2001 bütçe taslağı çerçevesinde tam da böyle bir teklif yapmıştır.

Katılım öncesi strateji kapsamında, ayrıca, Türkiye için yıllık mali (hibe) yardım iki katına çıkarılacaktır. 1996-1999 döneminde, Türkiye 376 milyon Euro almış olup bu meblağ yılda ortalama 90 milyon Euro'nun üzerinde bir düzeye eşittir. 2000 yılından itibaren, Türkiye için ayrılacak yıllık miktar, Avrupa stratejisi / katılım öncesi strateji yönetmelikleri çerçevesinde öngörülen yılda ortalama 50 milyon Euro tutarındaki tahsisata ek olarak, MEDA ikili kapsamının %15'i düzeyinde belirlenmiştir. Nisan 2000'de kabul edilen birinci yönetmelik, 3 yıl boyunca yılda 5 milyon Euro öngörmektedir; ikinci yönetmelik ise halen kabul edilme sürecindedir. İkinci yönetmelik çerçevesinde, 3 yıl boyunca yılda 45 milyon Euro temin edilecektir. Dolayısıyla, toplam olarak, Türkiye için 2000 yılındaki tahsisat 177 milyon Euro düzeyinde olacaktır.

Bütün bu fonlar, katılım öncesi hazırlıklara yönelik olacaktır:

- Ödeneklerin %50'si, Türk mevzuatını ve uygulamalarını AT müktesebatı ile uyumlu hale getirmeyi amaçlayan yapısal ve sektörel reformlar için ayrılacaktır. Bu reformlar, yapısal intibak kredileriyle desteklenecektir; burada amaç, Topluluk müktesebatına uygun olarak önemli yapısal reformların uygulanmasında Türkiye'ye yardım etmektir. Program, IMF ve Dünya Bankası ile yakın işbirliği içinde oluşturulacaktır.

- Ödeneklerin %50'si, Türkiye'nin AB'ye entegrasyonuna yardım eden başka tedbirleri finanse edecektir: Türk idaresine ve kurumlarına, (kurumlaşma yoluyla) Topluluk müktesebatını uygulama kapasitesini geliştirmek için yardım etmek; (yatırım desteği ve bölgesel / kırsal kalkınma yoluyla) sanayisini ve altyapısını Topluluk standartları ile uyumlulaştırmak için gerekli yatırımların harekete geçirilmesinde Türkiye'ye yardımcı olmak ve Türkiye'nin Topluluk programları ve ajanslarına katılmasını desteklemek.

Deprem Yeniden İnşa ve Rehabilitasyon kredisi (TERRA) (600 milyon Euro) yanında, AYB katılım öncesi kredi kolaylığı ve AYB EuroMed II kredi kolaylığı da Türkiye'ye temin edilmektedir.

Katılım öncesi stratejinin bir parçası olarak, Türkiye'nin, öteki aday ülkeler ile aynı esasta Topluluk programları ve ajanslarına katılabilmesi için hazırlıklar yapılmaktadır.

Türkiye'nin Avrupa Çevre Ajansı'na katılmasıyla ilgili müzakerelerin açılmasını müteakip, bir anlaşmaya varılmıştır. Bu anlaşmanın, 2001 yılının başlarında öngörülen onaylanması ve yürürlüğe girmesi ile, Türkiye söz konusu ajansın üyesi olacaktır.

Eşleştirme

Eşleştirme Programı çerçevesinde katılım öncesi danışmanlar temin edilebileceği Türkiye'ye bildirilmiştir.

Müktesebatın analitik incelenmesi sürecinin hazırlanması

Helsinki AB Konseyi, "müktesebatın analitik incelenmesini içeren bir süreç başlatması için" Komisyon'a çağrıda bulunmuştu. Bu amaçla, AT-Türkiye Ortaklık Konseyi'nin 11 Nisan tarihli kararı gereğince sekiz alt-komite kurulmuştur. Bu alt-komitelerin iki görevi vardır: Türkiye'nin mevzuatı ve uygulamasının Topluluk kuralları ve düzenlemeleri ile uyumlulaşmasını yoğunlaştırmak amacına dönük olarak, müktesebatın analitik incelenmesi sürecini hazırlamak ve Katılım Ortaklığı önceliklerinin uygulanmasını izlemek.

Yakın zamanlarda, üç alt-komite toplantısı yapılmıştır (tarım/balıkçılık, ulaştırma/enerji ve çevre, ayrıca iç pazar konularında). Bu toplantılar, Türkiye'nin, kendi mevzuatının Topluluk müktesebatı ile uyumluluğu konusunda kendi içinde bir envanter yapmış olduğunu gösterdi. Bu çalışma, aynı zamanda, 2001 yılına kadar ticaretin önündeki teknik engelleri kaldırmak amacıyla mevzuatın uyumlulaştırılması için Gümrük Birliği Anlaşması kapsamındaki çeşitli yükümlülükler bağlamında yapılmıştı. Bu envanter, TAIEX dairesi tarafından Türkiye'ye sağlanan farklı araçlar kullanılarak daha da genişletilecek ve güncel hale getirilecektir. Elde edilen sonuçlar, hem Komisyon'un hem de Türkiye'nin, uyumluluk durumu hakkında daha tam ve kesin bir fikir edinmesine imkan verecektir. Bütün diğer alt-komitelerin yıl sonundan ِnce toplanmaları hedeflenmektedir.

B. Üyelik kriterleri

1. Siyasal kriterler

Giriş

Haziran 1993'te Kopenhag AB Konseyi tarafından belirlenen, aday ülkelerce katılım için yerine getirilmesi gereken siyasal kriterler, bu ülkelerin "demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve azınlıkların sayılmasını ve korunmasını garanti eden kurumların istikrarını" sağlamış olmasını öngörmektedir.

Türkiye'nin katılım yönünde ilerlemesi üzerine 1999 düzenli raporunda, Komisyon şu sonuca varıyordu:

"Son gelişmeler, Türkiye'de bir demokratik sistemin temel özellikleri mevcut olmakla beraber, ülkenin Kopenhag siyasal kriterlerini hÃ¢lÃ¢ karşılamadığını teyit etmektedir. İnsan hakları ve azınlıkların korunması konularında ciddi eksikler vardır. İşkence sistematik değildir fakat hÃ¢lÃ¢ yaygındır ve ifade özgürlüğü yetkili makamlarca devamlı olarak kısıtlanmaktadır. Milli Güvenlik Kurulu, siyasal yaşamda büyük bir rol oynamaya devam etmektedir. Yargının bağımsızlığı konusunda bazı iyileşmeler olmuş ise de, olağanüstü mahkemeler sistemi devam etmektedir. Son aylarda, demokratikleşme yönünde bazı yeni cesaret verici işaretler olmuştur. Hükümet ve Parlamento, siyasal yaşamı, adalet sistemini ve insan haklarının korunmasını düzenleyen bazı önemli yasaların kabul edilmesi için çalışmışlardır. Bu tedbirlerin etkisini değerlendirmek için henüz çok erkendir fakat bu çabalar sürdürülmeli ve Kürt kökenli olanlar dahil tüm vatandaşları içine almalıdır. Komisyon ümit eder ki bu tedbirlerin olumlu etkisi, Abdullah Öcalan'a verilen ölüm cezasının infazıyla yok edilmeyecektir."

Aşağıdaki bölümde, siyasal Kopenhag kriterleri perspektifinden, yürütmenin ve yargı sisteminin genel işleyişi dahil, Türkiye'deki genel durumun yanı sıra, 1999 düzenli raporundan bu yana ülkedeki gelişmeler hakkında bir değerlendirme sunulmaktadır. Bu bağlamdaki gelişmeler, Türkiye'nin, adalet ve içişleri sahası dahil olmak üzere müktesebatı uygulama yeteneğine ilişkin gelişmelere pek çok bakımdan sıkıca bağlıdır. Türkiye'nin adalet ve içişleri sahasındaki müktesebatı uygulama yeteneğinin gelişimi hakkında spesifik bilgiler, bu raporun B.3.1. kısmının ilgili bölümünde (Başlık 24 - Adalet ve içişleri sahasında işbirliği) bulunabilir.

Son gelişmeler

Mevcut koalisyon, yönetimde bir yılını doldurmuştur. Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki (TBMM) desteği hÃ¢lÃ¢ güçlüdür (550 sandalyenin 2/3'e yakın bölümü). Koalisyon içindeki gerilimler bugüne kadar başarıyla aşılmıştır. TBMM'deki bütün siyasal partiler, cumhurbaşkanı seçiminde ortak bir adayı desteklemeye karar vermişlerdir: Ahmet Necdet Sezer, Anayasa Mahkemesi'nin eski başkanı. Seçim, anayasal kurallara uygun şekilde yapılmış ve Sayın Sezer, üçüncü turda (533 oydan 330'unu alarak) 5 Mayıs tarihinde Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Sayın Sezer'in seçilmesi, Türk toplumu tarafından iyi karşılanmış ve demokratikleşme sürecinin güçleneceğinin bir işareti olarak değerlendirilmiştir.

Son düzenli Rapor'dan bu yana, insan haklarından sorumlu devlet bakanı dahil, iki Devlet Bakanı değişmiştir. Temmuz ayında, AB işlerinden sorumlu yeni bir Başbakan Yardımcısı ve Devlet Bakanı makamı ihdas edilmiştir. Söz konusu Başbakan Yardımcısı, aynı zamanda, Haziran ayında Parlamento tarafından kurulmuş olan AB Genel Sekreterliğinden de sorumludur.

Kürt taraftarı HADEP ve islamcı Fazilet Partisi (FP)'nin kapatılması için Cumhuriyet Başsavcısı tarafından açılan davalar sürmektedir. Cumhuriyet Başsavcısı'nın "laikliğe karşı" faaliyetler içinde olmakla suçladığı FP'nin kapatılması, yeni parlamento seçimlerine neden olabilir.

Türk siyasal yaşamında önemli bir gelişme, Helsinki AB Konseyi'nin hemen ardından, Türkiye'nin AB'ye katılım koşulları üzerine toplumda geniş çaplı bir tartışmanın başlaması olmuştur. Bu tartışma, toprak bütünlüğü ve laiklik gibi Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucu ilkelerine saygılı olma gereği yanı sıra, insan hakları sicilini düzeltmek için yapılacak siyasal reformlar üzerinde odaklanmaktadır. Bu tartışma, bir takım girişimlerle beslenmektedir:

- TBMM İnsan Hakları Komisyonu tarafından, Türkiye'de işkence konusunda, 1998/2000 yıllarında polis karakolları ve cezaevlerine yönelik teftişlere dayanan ve mahkumlar, onların aileleri ve görevliler ile ayrıntılı görüşmelerle desteklenen dokuz raporun yayımlanması;

- Bütün ilgili bakanlıkların ve devlet kurumlarının temsil edildiği İnsan Hakları Koordinatör Üst Kurulu'nun çalışmaları. Yeni 5 yıllık kalkınma planı bağlamında hazırlanan bir rapor ("Demirok raporu") temelinde, Temmuz 2000'te Üst Kurul, siyasal Kopenhag kriterlerine uymak için yapılacak siyasal reformlara ilişkin bir belge hazırladı. Bu çalışma, hükümet tarafından incelendi. 21 Eylül tarihinde, hükümet bir basın açıklaması yaparak, "insan hakları, demokrasi ve hukuk devleti konularında [yukarıda belirtilen Kurul tarafından] hazırlanan belgelerin değerlendirildiğini ve daha sonra referans ve çalışma belgeleri olarak kabul edildiğini" belirtti. Aynı açıklamada, "çalışma hakları", örgütlenme ve "gösteri yürüyüşleri" özgürlüğü konularında yeni mevzuat çıkarılması, düşünce ve ifade özgürlüğünün geliştirilmesi, yargı sisteminin işleyişinin iyileştirilmesi, Başbakanlığa bağlı bir İnsan Hakları Dairesi'nin[3] kurulması, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki bölgesel dengesizliklerin giderilmesi ve AT mevzuatıyla ilgili konularda personelin eğitilmesi gibi bir takım öncelikli hedeflerin hükümetçe belirlenmiş olduğuna işaret ediliyordu. Ayrıca, AT kuralları ile uyumlulaşmaya ve yasal reformlara yönelik yasa tasarılarının Türk parlamentosunda öncelikli olarak görüşüleceği belirtiliyordu. Son olarak, Bakanlar Kurulu, insan hakları, demokrasi ve hukuk devleti alanlarındaki gelişmeleri sürekli olarak izlemeye ve AB standartlarıyla uyumlulaşma çabalarını periyodik olarak değerlendirmeye karar verdi;

- Ağustos 2000'de insan hakları sahasında iki önemli belgenin imzalanması: Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi.

Avrupa Komisyonu, Türkiye'nin AB'ye katılımını öne çekecek olan bu girişimleri memnuniyetle karşılamaktadır. Türkiye'yi, örneğin çeşitli tekliflerin parlamento tarafından kabul edilmesi yoluyla, bir an önce somut ilerleme yapmaya teşvik etmektedir.

1.1. Demokrasi ve hukukun üstünlüğü

1982 Anayasası hÃ¢lÃ¢ yürürlüktedir. Ancak, siyasal çevrelerde, Anayasa'nın çağdaş demokratik standartlara uygun olarak, örneğin ifade özgürlüğü bakımından değiştirilmesi gerektiği yolunda genel fikir birliği vardır. Halen, TBMM bünyesinde bir "Partiler Arası Uyum Komisyonu" ve Anayasa Komisyonu, anayasa değişiklikleri üzerinde çalışmaktadır.

Parlamento

Parlamentonun yapısında değişiklik olmamıştır ve yetkilerine saygı gösterilmeye devam edilmektedir. Muhalefet, parlamentonun faaliyetlerine tam olarak katılmaktadır.

Nisan/Mayıs 2000'de gerçekleşen cumhurbaşkanı seçimleri arifesinde, parlamento yasama işinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır. Bunun bir sonucu olarak, beklenen siyasal reformlar konusunda çok sınırlı parlamento çalışması not edilebildi.

Yürütme

Yürütmenin yapısında önemli bir değişiklik, katılım amacına yönelik olarak AB konularında içsel koordinasyonun güçlendirilmesidir. Bu yılın başlarında, teknik ve ekonomik konularda ilgili Bakanlıklar arasında tam koordinasyon sağlamak için, Dışişleri Bakanı, dış ticaretten sorumlu Devlet Bakanı ve özelleştirmeden sorumlu Devlet Bakanından oluşan bir AB Ekonomik ve Teknik Koordinasyon Konseyi kuruldu. Bu görev şimdi Başbakan Yardımcısı Yılmaz'a verilmiştir. AB-Türkiye ilişkileriyle bağlantılı bütün hükümet işlerinin etkin koordinasyonunu sağlamak üzere, AB Genel Sekreterliği adında bir yürütme organı, Haziran 2000'de parlamento tarafından ihdas edildi. Genel Sekreterliğin personel sayısı yaklaşık 70 olacaktır.

Ordu üzerinde sivil kontrolü geliştirme ihtiyacı sürmektedir (Milli Güvenlik Kurulu üzerine aşağıdaki bölüme bakınız). AB, NATO ve AGİT standartlarına aykırı olarak, Savunma Bakanı'na karşı sorumlu olmak yerine, Genelkurmay Başkanı hÃ¢lÃ¢ Başbakan'a karşı sorumludur. Yüksek öğrenim kurumlarının faaliyetlerini kontrol eden Yüksek Öğretim Kurulu'nun üyeleri arasında, Genelkurmay Başkanı tarafından seçilen bir üyenin olduğu da görülmektedir.

Bِlgesel ve yerel yönetim düzeyinde belirgin bir değişiklik olmamıştır. Merkezi yönetimin yerel yönetim üzerindeki kontrolü güçlü olmaya devam etmektedir. Daha fazla desantralizasyonu amaçlayan ve halen Bakanlıklar arasında tartışılan, yerel yönetim yasa tasarısı henüz kabul edilmemiştir.

Yargı sistemi

Geçen bir yıl içinde gerçekleşen olumlu bir gelişme, yargıç ve savcıların sayısının (adaylar dahil) 8.300'den 9.947'ye çıkmasıdır. Mart 2000'de işe alınan yeni personel ile, bu sayının 10.347'ye yükselmesi söz konusudur. Adalet Bakanlığı, bu artışın, ekstra personel ihtiyacını karşıladığı görüşündedir.

Bununla beraber, yargı sisteminin etkinliğini arttırmaya yönelik başka spesifik tedbirler bildirilemez. Yargı sistemi, hÃ¢lÃ¢, büyük bir dava yüküyle uğraşmakta zorluk çekmektedir (halen 1 milyondan fazla ceza davası sürmektedir). Ceza davaları çok uzun sürmeye devam etmektedir (onbeş yaşından küçük çocuklar tarafından işlenen suçları yargılayan çocuk mahkemelerinde ortalama 655 gün).

Yeni mevzuat bakımından cesaret verici bir gelişme, önceki düzenli rapor zamanında zaten beklenmekte olan, devlet memurlarının ve diğer kamu görevlilerinin yargılanmasıyla ilgili yasanın çıkması olmuştur. Aralık 1999'da kabul edilen bu yeni yasa, özellikle, güvenlik görevlilerinin yargılanmasını kolaylaştırma amacına yöneliktir. Bu yasaya göre, takibat başlatılması, artık yerel idari kurulların onayına tabi değildir. Bu ileriye doğru bir adımdır. Ancak, valilerin ve kaymakamların onayı gerekli olmaya devam etmektedir. Bu açıdan ilave iyileşmelere ihtiyaç vardır. Geçen yılın düzenli raporunda da belirtilmiş olan, Ceza Kanunu tasarısı ve Ceza Usul Kanunu'nu değiştiren yasa tasarısı ile ilgili olarak, bu önemli yasalar henüz kabul edilmemiştir. Bir adli polis kurulması ve bir kamu hakemliği makamının ihdas edilmesi gibi konuları kapsayan mevzuat taslaklarının Kopenhag siyasal kriterlerine uygunluğunu sağlamak amacıyla, Adalet Bakanlığı'nın, son aylarda yoğun çalışma yapmış olduğu kaydedilmelidir.

Devlet Güvenlik Mahkemeleri konusunda yeni adımlar atılması gereklidir. Haziran 1999'da bu mahkemelerden askeri hakimlerin çıkarılmasından beri, bu konuda ilave herhangi bir değişiklik olmamıştır. DGM'lerin işleyişi, yetkileri ve sorumlulukları ve ayrıca bu mahkemelerin faaliyetlerine ilişkin diğer hükümler, AB'de mevcut olan standartlar ile daha da uyumlulaştırılmalıdır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne aykırı görülen mahkumiyetlerin sonuçlarının telafisine yönelik düzenlemelerin Türk mevzuatına dahil edilmesi gereği de vardır. Bu tür düzenlemeler, mahkumiyet sonucunda kısıtlanan medeni ve siyasi hakların iadesini, davanın yeniden açılmasını ve ceza kayıtlarının silinmesini sağlamalıdır.

Genç suçlulara ilişkin yasal hükümlerin ve yaptırımların çağdaş hale getirilmesinde ilerleme olmamıştır.

Hakimlerin ve savcıların eğitimiyle ilgili olarak, 1999 yılından bu yana, yargının etkinliği, alternatif hapis düzenlemeleri, insan hakları konuları ve genel olarak AT hukuku gibi konuları kapsayan muhtelif programlar ve faaliyetler başlatılmıştır. Örneğin, AT hukuku konusunda, Yunanistan-Türkiye işbirliği çerçevesinde, Ekim 2000'de 150 kişi için 2 gün süren bir eğitim programı düzenlenmiştir. Avrupa Konseyi ile yakın işbirliğinin yararlı olacağı insan hakları sahası başta olmak üzere, hakimler, savcılar ve diğer personel için eğitimin güçlendirilmesine yönelik ilave çabalar gereklidir. Sanıkların işkence iddiasında bulundukları davalarda nasıl hareket etmek gerektiği konusunda yargıçları ve savcıları eğitmek özellikle önemlidir.

Yolsuzluğa karşı tedbirler

Bu yılın başından beri, yolsuzluk konusu siyasal gündemin üst sıralarında olmuş, iki parti başkanına yönelik yolsuzluk iddiaları hakkında meclis soruşturmaları yapılmıştır. Yolsuzluk yaygın olmaya devam etmekte ve ciddi bir kaygı konusu olmayı sürdürmektedir.

Uluslararası Ticari Muamelelerde Yabancı Resmi Görevlilere Rüşvet Verilmesine Karşı Mücadele Hakkında OECD Sözleşmesi, kanunla onaylandı ve Şubat 2000'de yürürlüğe girdi. Ancak, Türkiye bu alandaki Avrupa Konseyi sözleşmelerinden (Yolsuzluk Üzerine Ceza Hukuku Sözleşmesi, Yolsuzluk Üzerine Medeni Hukuk Sözleşmesi, ve Suç Hasılatının Aklanması, Aranması, Zaptı ve Müsaderesi Üzerine Sözleşme) hiç birini henüz imzalamamıştır.

Mayıs 2000'de, İçişleri Bakanlığı idarede yolsuzluk konusunda bir araştırma başlatmıştır.

Milli Güvenlik Kurulu

Türkiye'nin siyasal yaşamında Milli Güvenlik Kurulu'nun oynadığı rolde herhangi bir değişiklik olmamıştır. Radikal islamcı ve ayrılıkçı hareketler ile bağlantılı olduklarından şüphe edilen devlet memurlarının işten atılması konusunda son zamanlarda cereyan eden tartışmada görüldüğü gibi, Kurul'un kararları, açıklamaları veya tavsiyeleri, siyasal süreci güçlü bir şekilde etkilemeye devam etmektedir. Ayrıca, Kurul'un görüşlerinin pratikte hükümetçe oynanan rolü ciddi şekilde sınırladığı görülmektedir. Bunun yanında, savunma ve güvenlik konularında Parlamento'ya karşı pek az sorumluluk olduğu anlaşılmaktadır. Milli Güvenlik Kurulu'nun sivil üye sayısını arttırma imkanının siyasi ve askeri çevrelerde tartışılmakta olduğu not edilmiştir.

1.2. İnsan hakları ve azınlıkların korunması

Ağustos 2000'de, Türkiye insan hakları sahasında iki önemli uluslararası belgeyi imzaladı: Siyasi ve Medeni Haklar Uluslararası Sözleşmesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi. Yakında başlaması beklenen TBMM'deki onay süreci, bu sözleşmelerin herhangi birinde yer alan spesifik hükümlere herhangi bir spesifik çekince konulup konulmadığını gösterecektir. Ancak, ölüm cezasının kaldırılması hakkında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne ek 6 numaralı protokol ve Her Türden Irk Ayrımcılığının Tasfiyesi Sözleşmesi dahil, Türkiye'nin henüz katılmamış olduğu bazı önemli insan hakları belgeleri vardır. Türkiye, Avrupa Konseyi Ulusal Azınlıkların Korunması اerçeve Sözleşmesi'ni ve Uluslararası Ceza Mahkemesi Tüzüğü'nü de imzalamamıştır.

Son Düzenli Rapor'dan bu yana, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Türkiye'yi içine alan münferit davalarda bazı kararlar almıştır.

Türkiye'deki genel insan hakları durumu, 1996 yılında Avrupa Konseyi tarafından açılmış olan izleme prosedürü altındadır. Bu bağlamda, üye devletlerin vecibelerini ve taahhütlerini yerine getirmesi hakkında Avrupa Konseyi Komitesi, 2000 yılı Mart ayında Türkiye'yi ziyaret etmiştir. Bu ziyaretle ilgili rapor henüz yayımlanmamıştır.

Medeni ve Siyasi Haklar

Bu alanda geçen yılın düzenli raporunda belirlenen sorunlar pek fazla değişmemiştir ve ancak sınırlı bir ilerleme rapor edilebilir.

Ölüm cezası hÃ¢lÃ¢ kaldırılmamıştır, fakat bu cezanın infazı üzerine de facto moratoryum, Abdullah Öcalan davası dahil, devam ettirilmiştir. Kasım 1999'da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, davacı şikayetlerinin Sözleşme çerçevesinde kabul edilebilirliğini ve esasını incelemeye etkin şekilde devam edebilmesi için, Türkiye'den Öcalan'ın infazını ertelemesini talep etti. Ocak 2000'de, Türk hükümeti, bu davanın Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nezdinde sonuçlanmasına kadar infazın geçici olarak askıya alınmasını kabul etti. Ölüm cezasını kaldıracak bir yasanın ne zaman müzakereye sunulacağı konusunda tartışmalar sürmektedir.

Türkiye'de işkence ve kötü muamele açısından durum pek fazla değişmemiştir.

Türk ve uluslararası insan hakları örgütleri, işkence vakaları bildirmeye devam ediyorlar. Bunların çoğu, "terörist veya ayrılıkçı eylemlere" katıldıkları şüphesiyle gözaltına alınan kişilerle ilgilidir.[4] Ayrıca, işkence ve kötü muamele nedeniyle mahkumiyet kararı verilen az sayıdaki davada, cezalar çok hafif olmuştur. Bu durum, güvenlik görevlileri için bir dokunulmazlık ortamının sürmesine hizmet etmektedir.

Mayıs 2000'den bu yana, TBMM İnsan Hakları Komisyonu, Türkiye'de işkence konusunda, 1998/2000 yıllarında polis karakollarına ve cezaevlerine yönelik teftişlere dayanan ve mahkumlar, onların aileleri ve görevliler ile ayrıntılı görüşmelerle desteklenen dokuz rapor yayımlamıştır. Bu raporlarda, polis ve cezaevi personelinin tutumları başta olmak üzere, söz konusu dönemde bazı iyileşmeler olduğu kaydedilmekle beraber, valiler ve başsavcılar tarafından sistem üzerinde yeterli gözetim ve denetim uygulanmaması kuvvetle eleştirilmektedir. Hükümetçe Eylül 2000'de yapılan vaatler ile beraber, TBMM Komisyonu tarafından cesur bir biçimde başlatılmış olan tartışmayı, etkin denetleme mekanizmaları kurulması başta olmak üzere, somut eylemlerin takip edeceği umulmaktadır.

İşkence ve kötü muamele ile mücadele bağlamında, yargılama öncesi gözaltıyla ilgili yasal prosedürleri, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin hükümleriyle ve Avrupa Mahkemesi'nin içtihatlarıyla uyumlulaştırmak için hÃ¢lÃ¢ ivedi bir ihtiyaç vardır. Özellikle, polisteki bütün gözaltı vakalarının yasallığı konusunda, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin gereklerine uygun olarak, gözaltına alınma sonrasında en geç dördüncü günde (gözaltına alınan kişinin hakim önüne çıkarılması dahil) otomatik bir yargı incelemesi olmalıdır. Avrupa Konseyi İşkenceyi Önleme Komitesi'nin tavsiyeleri paralelinde, gözaltındaki kişilerin yargılama öncesi gözaltı süresinde adli tıp hekimleri tarafından düzenli sağlık muayenesine tabi tutulmalarının sağlanması da aynı ölçüde önemlidir. Son olarak, Ocak 2000'de Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı arasında imzalanan bir protokolde, gözaltındaki kişilerin avukatları tarafından ziyaret edilmesi önüne gereksiz engeller konulduğu not edilmelidir.

1999-2000 akademik yılından itibaren, polis okullarının eğitim programlarına insan hakları eğitimi de dahil edilmiştir. Bu olumlu bir gelişmedir. Genel olarak, güvenlik görevlileri için insan hakları konularında eğitim verilmesi çok önemlidir ve, özellikle Avrupa Konseyi gibi uluslararası kuruluşlar veya AB üyesi devletler ile işbirliği içinde, takviye edilmelidir.

Cezaevi koşulları (örneğin, mahpuslar için yetersiz veya gecikmeli tıbbi bakım) önemli bir kaygı nedeni olmaya devam etmektedir. Mahpuslar ve gardiyanlar veya güvenlik güçleri arasında çatışmalar, cezaevi isyanları ve rehin alma olayları meydana gelmektedir.[5] Özellikle cezaevleri arasında nakil esnasında mahpuslara kötü muamele edildiği de bildirilmektedir. Türkiye'de mahpus sayısı 72.500 gibi yüksek bir düzeye ulaşmış olup bu durum ciddi bir yığılmaya neden olmaktadır. Çocuk suçlulara ait kurumlardaki koşullara da yüksek öncelik gösterilmelidir.

Yetkililerin halen bütün cezaevi sistemini yeniden yapılandırma sürecinde oldukları görülmektedir. 2000 yılı sonuna kadar, yeni bir tipte ("F tipi" denilen) 11 cezaevi inşa edilmesi öngörülmüştür. Bu cezaevlerinde, şimdiki büyük koğuşlar yerine, 1 veya 3 mahpus için küçük hücreler olacaktır. Terörist ve çıkar amaçlı suç örgütlerine üyelikle suçlanan mahpuslar bu cezaevlerine gönderilecek. Öteki cezaevleri ise, yine 2000 yılı sonuna kadar, 2, 4 veya 6 kişilik hücreler içeren oda sistemine dönüştürülecek. Yetkililer, yeni tipteki cezaevlerinin, özellikle fiziksel karakteristikler açısından, temel uluslararası gereklere (Avrupa Konseyi'nin Avrupa Cezaevi Kuralları ve BM'nin asgari cezaevi standartları) uygun olacaklarını belirtmişlerse de, mahpusları ve onların ailelerini temsil edenler dahil insan hakları örgütleri, yeni sistemin mahpusları tecrit edeceği, sosyalleşme fırsatı tanımayacağı korkusunu taşımaktadırlar. Bazı mahpuslar, yeni cezaevlerine götürülmeye karşı direneceklerini beyan etmişlerdir. Bu şartlar altında, yetkililer, bu yeniden yapılanmayı uygularken, örneğin yönetim rejimleri konusunda daha büyük saydamlık sağlayarak ve mahpusların haklarını netleştirerek, cezaevlerinde şiddet olaylarından kaçınmak için tedbirler almalıdır. Bu konuda, Temmuz 2000'de Türk cezaevlerini ziyaret etmiş olan İşkenceyi Önleme Komitesi ile işbirliği yapmaya devam etmelidirler. Komite tarafından tavsiye edildiği gibi, mahpusların, günün makul bir kısmını, yaşama üniteleri dışında yararlı faaliyetler ile uğraşarak geçirmelerinin sağlanmasına özel dikkat gösterilmelidir.

Siyasal alandaki ifade özgürlüğü dahil, ifade özgürlüğü konusunda hÃ¢lÃ¢ ciddi bir sorun vardır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin pek çok kararında teyit edildiği gibi, var olan mevzuat, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde garanti edilen ifade özgürlüğünü ihlal eden yorumlara yol açmaya devam etmektedir. Türk mahkemeleri, özellikle Kürt kökenli nüfusun durumu ile ilgili olarak, devletin kabul etmediği görüşlerin ifade edilmesini kısıtlamaya devam ediyorlar. Yeni ihlallerden kaçınmak için, bu alanda hem mevzuatın hem de uygulamanın genel bir reformdan geçirilmesi acilen gereklidir. Bu arada, hakimler ve savcılar, cezai sorumluluğun şiddeti tahrik eden beyanlar ile sınırlanması gerektiğini belirleyen Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatına[6] tam olarak riayet etmelidirler.

Medya ile ilgili olarak, ِzel televizyon ve radyo frekanslarını düzenlemek için 1994 yılında kurulan Radyo ve Televizyon Üst kurulu (RTÜK), radyo istasyonlarının yayınlarını durdurmaya devam etmiştir. Resmi kaynaklara göre, halen cezaevinde 40 gazeteci vardır.

20 Eylül 2000 tarihinde Anayasa Mahkemesi, Eylül 1999'da kabul edilen "basın ve yayın yoluyla işlenen suçlara ilişkin dava ve cezaların ertelenmesine dair" yasayı iptal etti. Kabul edilmesinden hemen sonra 27 gazetecinin serbest bırakılmasını sağlayan bu yasa, geçen yılın düzenli raporunda, cesaret verici bir düzenleme olarak kaydedilmişti. Anayasa Mahkemesi'nin kararı, söz konusu yasanın çok dar kapsamlı olduğu ve dolayısıyla yasa önünde eşitlik ilkesine aykırı olduğu gerekçesiyle alınmıştır. Mahkeme şimdi, hükümetten, yeni bir yasa teklif etmesini istemiştir.

AB, İnsan Hakları Derneği'nin eski başkanı olan Sayın Birdal'ın, Türk Ceza Kanunu'nun 312. maddesine göre, mahkumiyetinin geri kalan kısmını geçirmek üzere Mart 2000'de tekrar cezaevine konulması hakkında endişesini ifade etmiştir. AB özellikle şunu bildirmiştir: "Sayın Birdal'ın yeniden cezaevine konulması, Türkiye'de ifade özgürlüğü bakımından ciddi bir geri adım teşkil etmektedir ve Helsinki sonuçlarının ruhuna uygun değildir." Sayın Birdal, hapis cezasını tamamladıktan sonra, 23 Eylül 2000 tarihinde tahliye edilmiştir. Eski Başbakan Necmettin Erbakan, 1994 yılında yaptığı bir konuşmada "dinsel ve etnik nefreti tahrik etmek" suçundan, aynı 312. madde çerçevesinde, Mart 2000'de bir yıl hapis cezasına mahkum edildiği zaman da endişe ifade edilmiştir.[7]

Örgütlenme ve toplanma (miting ve gösteri) özgürlüğüne hÃ¢lÃ¢ tam olarak saygı gösterilmemektedir. Konferans düzenleme veya bildiri dağıtma gibi STK faaliyetleri için resmi izin gereklidir. STK'lerin, Bakanlar Kurulu kararıyla izin verilmedikçe, uluslararası ölçekte diğer STK'ler ile ortak kurumlar oluşturması ve kurumsal işbirliği yapması yasaktır. İnsan hakları sahasında faaliyet gösteren STK'ler ve şubeleri, özellikle olağanüstü yönetim altında olan bölgelerde, baskıya maruz kalmaya ve/veya kapatılmaya devam etmektedir. 2000 yılında, İnsan Hakları Derneği'nin Diyarbakır Şubesi, gerekçe gösterilmeksizin, valinin idari kararıyla bir kaç defa kapatılmış ve açılmıştır. 21 Mart Nevruz kutlamaları, güneydoğudaki muhtelif illerde müsaade edildiği halde, İstanbul'da yasaklanmıştır. Örgütlenme ve toplanma özgürlüğünü garanti etmek için büyük çabalara hÃ¢lÃ¢ ihtiyaç olduğu açıktır. Ayrıca, 1993 yılında ÖZDEP'in Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılması davasında, Türkiye'nin, Avrupa İnsan Hakları Sِzleşmesi'nin 11. maddesini (toplanma ve örgütlenme özgürlüğü) ihlal etmiş olduğu Aralık 1999'da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından tespit edilmiştir (ÖZDEP v. Türkiye 8.12.99).

Din özgürlüğü ile ilgili olarak, Yahudi cemaati yanında, Yunan Ortodoks, Ermeni, Katolik ve Süryani Ortodoks Kiliseleri başta olmak üzere, bazı gayri Müslim cemaatlere yönelik daha büyük bir hoşgörü olduğunu gösteren işaretler vardır. Aralık 1999'da, yetkili makamların yayınlamış olduğu bir genelgeye göre, dinsel cemaatler, hayır ve ibadet binalarını tamir etmek için devletten izin almak zorunda olmayacaklardır. Genel olarak, bu olumlu yaklaşım daha da geliştirilmeli ve, 1923 Lozan Antlaşması'nın kapsamına girsinler veya girmesinler, gayri Müslimlerin somut talepleri, Heybeliada ruhban okulunun kapalı kalmaya devam etmesi konusu dahil, gerektiği gibi incelenmelidir.

Alevilere yönelik resmi yaklaşımda herhangi bir değişiklik olmadığı görülmektedir. Alevilerin şikayetleri, sadece Sünni camileri ve dinsel vakıflarının inşası için mali destek sağlanması yanında, okullarda ve ders kitaplarında Alevi kimliğini yansıtmayan zorunlu din eğitimi verilmesi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu konular son derece hassastır; ancak, bunlar hakkında açık bir tartışmaya girmek mümkün olmalıdır.

Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar

Kültürel haklar ile ilgili olarak, 31 Mart 2000 tarihinde Yargıtay tarafından kabul edilen ve Medeni Kanun çerçevesinde bireylerin, çocuklarına, (Kürtçe adlar dahil) kendi seçtikleri herhangi bir adı verme özgürlüğünü teyit eden karar ile, olumlu bir gelişme gerçekleşmiştir. Uygulamada, bazı adlar, nüfus kayıt memurları tarafından bazen kabul edilmemektedir. Yargıtay'ın kararı, mevzuatta bir değişikliğin yolunu açmalıdır.

Türkçeden başka dillerin kullanımı açısından, 1923 Lozan Antlaşması kapsamına giren azınlıklara mensup vatandaşlar (Yahudiler, Ermeniler, Rumlar) ile ilgili olarak belirli bir problem bildirilmiş değildir. Ancak, Lozan Antlaşması'nın kapsamı dışındaki gruplara mensup olanlar için, özellikle TV/radyo yayıncılığı ve eğitim açısından, durum iyileşmemiştir. 3984 sayılı yasa, evrensel kültürün ve bilimin gelişmesine katkıda bulunacak diller hariç, radyo ve televizyon yayınlarının Türkçe olmasını öngörmektedir. Uygulamada, Kürt dilinde bazı yayınlara bazen müsamaha gِsterilmektedir.[8] Eğitim alanında (temel ve yaygın eğitim), Milli Eğitim Bakanlığı tarafından açıkça müsaade edilmedikçe, Türkçeden başka hiçbir dil eğitim amacıyla kullanılamaz. Ne mevzuat, ne de uygulama, etnik kökenlerinden bağımsız olarak bütün Türkler için kültürel hakların kullanımına engel olmamalıdır. Nüfusun büyük ölçüde Kürt kökenli olduğu güneydoğudaki durumun düzelmesi için, bu husus özel önem taşımaktadır.

Fırsat eşitliği bakımından, kadın-erkek eşitsizliği hÃ¢lÃ¢ büyüktür. Doğu Türkiye başta olmak üzere, kızlar için okullaşma oranlarının düşük olması nedeniyle, okumaz-yazmazlık oranı, kadınlar için %25, erkekler için %6 civarındadır. Kadınların eğitim durumunu iyileştirmek için daha çok çalışma gereği vardır. Muamele eşitliği açısından, AT müktesebatı ile uygunluk henüz sağlanmamıştır (bkz. Başlık 13 - Sosyal politika ve istihdam, Kısım B.3.1). Medeni Kanun ile ilgili olarak, erkekler ve kadınlar arasında belli ölçüde hukuki ayrımcılık (özellikle aileye ve kadınların çalışma yaşamına ilişkin) devam etmektedir. Mevcut rejim, örneğin, kocanın aile reisi olduğunu ve evlilik birliğini tek başına temsil ettiğini öngörür. Böylece koca, aile reisi olarak, çocukların kanuni velayetine sahip olan taraftır. Kadın STK'lerinin katkılarıyla, Medeni Kanun'da değişiklikler hazırlanmıştır ve halen parlamentoda müzakere edilmektedir. "Töre cinayetleri" dahil, aile içinde kadınlara karşı şiddet sorunu, hÃ¢lÃ¢ ciddi bir kaygı konusudur.

Sendikaların rolü ve grev hakkı ile ilgili olarak zorluklar devam etmektedir (bkz. Başlık 13 - Sosyal politika ve istihdam, Kısım B.3.1).

Çocuk hakları ve çocuk emeği açısından, yasalar ve yönetmelikler Çocuk Hakları Sözleşmesi'ne uygun olmakla beraber, bunların icrası arzu edildiği gibi olmaktan uzaktır.

Azınlık hakları ve azınlıkların korunması

Türkiye, Ulusal Azınlıkların Korunması İçin Avrupa Konseyi Çerçeve Sözleşmesi'ni henüz imzalamamıştır ve Lozan Antlaşması ile tarif edilenlerden başka azınlıkları tanımamaktadır.

Türkiye'nin, kültürel bir kimliğe ve ortak geleneklere sahip herhangi bir etnik grubu "ulusal azınlık" olarak kabul etmeye istekli olup olmamasından bağımsız olarak, bu tür grupların mensupları, hÃ¢lÃ¢ açıkça bazı temel haklardan yoksun bırakılmaktadır. Ana dillerinde yayın yapma, ana dillerini öğrenme veya ana dillerinde eğitim alma hakkı gibi, etnik kökenleri ne olursa olsun bütün Türklerin sahip olması gereken kültürel haklar garanti edilmiş değildir (bkz. ekonomik, sosyal ve kültürel haklar üzerine yukarıdaki bölüm). Ayrıca, bu vatandaşlara, bu konulardaki görüşlerini ifade etme fırsatları verilmemektedir.

Kürt Kökenli Türk vatandaşlarıyla ilgili olarak, Türk devletinin, Kürt taraftarı görüşlerin ifade edilmesine karşı canlı bir şekilde mücadele ettiği belirtilmelidir. Şubat ayında, Kürt taraftarı HADEP'e mensup olan güneydoğudaki üç belediye başkanı, PKK ile bağlantılı olmakla suçlandı ve hapsedildi. Aynı ayda, HADEP'li 18 yönetici, Öcalan'ın yakalanmasını müteakip açlık grevleri başlattıkları için, 3 yıl 9 ay hapis cezasına mahkum edildiler. Son Düzenli Rapor'dan bu yana, olağanüstü hal bölgesinde çeşitli gazete ve dergiler yasaklandı ve bazı Kürt taraftarı dernekler kapatıldı.

Güneydoğuda güvenlik durumunun büyük ölçüde düzelmiş olduğu ve Türkiye'nin bölgede bir sosyo ekonomik kalkınma programına girişmekte olduğu da dikkate alınırsa, kültürel haklar konusu, bölgedeki durumun iyileştirilmesi için özel önemdedir.

Son Düzenli Rapor'dan bu yana, güneydoğuda geniş ölçekte silahlı şiddet durmuş görünmektedir. Medya dahil çeşitli kaynaklar, PKK silahlı militanları ve güvenlik güçleri arasındaki çatışmaların düşük bir düzeye inmiş olduğunu bildiriyorlar. Genelkurmay Basın Dairesi'nin tahminlerine göre, PKK faaliyetleri 1998 yılında %42'ye karşı 1999 yılında %26 oranında azalmaya devam etti. Şimdiki halde, bu durumun, PKK tarafından ilan edilen ateşkesin bir sonucu mu olduğu, yoksa başka nedenlere mi bağlı olduğunu değerlendirmek zordur. Olağanüstü hal, iki ilde (Kasım 1999'da Siirt, Haziran 2000'de Van) kaldırılmıştır fakat (köy koruculuğu sistemiyle birlikte) dört ilde devam etmektedir.

Sosyo ekonomik yönden, Türk yetkililer, bölgenin kalkınma düzeyini arttırmak için çabalarını hızlandırmaya başlamışlardır. Örneğin eğitim, sağlık ve su temini ile ilgili olarak büyük ilave çabalara ihtiyaç vardır. Yetkili makamlar, geçmişte güvenlik nedenleriyle boşaltılmış köyler ve mezralardaki nüfusun kısmen geri dönmesine izin verme iradesini de göstermiştir.

1.3. Kıbrıs konusu

Kıbrıslı Rum ve Türk liderlerini dolaysız görüşmelere girmeye davet eden 1250 sayılı ve 29 Haziran 1999 tarihli BM Güvenlik Konseyi Kararı çerçevesinde, birinci tur "dolaylı görüşmeler" 3 Aralık 1999 tarihinde New York'ta başladı. Birinci tur, Kıbrıs sorunu üzerine gelecekte özlü dolaysız müzakereler için zemin hazırlama amacıyla düzenlendi.

Helsinki'de 10 ve 11 Aralık 1999 tarihlerinde yaptığı toplantıda Avrupa Birliği Konseyi, 3 Aralık'ta New York'ta Kıbrıs sorununa kapsamlı bir çözüm bulunması amacına yönelik görüşmelerin başlatılmasını memnuniyetle karşıladı ve BM Genel Sekreteri'nin süreci başarılı bir sonuca bağlama çabaları için güçlü desteğini ifade etti. Cenevre'de 2000 yılının Şubat ve Temmuz aylarında, özlü konulara ilişkin anlamlı bir görüşme olmaksızın, ikinci ve üçüncü tur dolaylı müzakereler yapıldı. Eylül ayında New York'ta dördüncü bir tur düzenlendi. BM Genel Sekreteri'nin Kıbrıs Özel Danışmanı de Soto, bu turda iki tarafın özlü tartışmaya girdiklerini bildirdi ve bunu "ileriye doğru niteliksel bir adım" olarak tanımladı. Masaya, dört temel konu olan toprak, mülkiyet, güvenlik ve anayasa konularında fikirler koymuş olduğunu söyledi, fakat bu fikirlerin bu aşamada resmi teklifler olmadığını vurguladı. Bundan sonraki görüşme turunun Cenevre'de Kasım ayı başında yapılması öngörülmüştür. Türkiye, bir garantör olarak, Kıbrıs sorununa Birleşmiş Milletler himayesi altında kapsamlı bir çözüm bulunması için her gayreti göstermeye devam etmelidir.

Haziran ayında, Kıbrıs'taki Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün (UNFICYP) yetkisinin uzatılması konusu etrafında gerilimler doğdu. Kıbrıs Türk liderliği, UNFICYP'in kuzeydeki varlığı üzerine daha kısıtlayıcı şartlar koydu. Ayrıca, Türk birlikleri, dört Kıbrıslı Rum ailenin yaşadığı bir köyün bulunduğu tampon bölgenin bir noktasında küçük bir ilerleme yaptılar. Bu hareket, BM Genel Sekreteri'nin protestoları dahil bir dizi protestoya yol açtı.

Türkiye'nin, kuzeydeki mülküne gitmesine engel olarak, Loizidou adlı bir Kıbrıslı Rum'un haklarını sürekli olarak ihlal etmiş olduğu yolunda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin verdiği karar gereğince, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Temmuz 2000'de bu konuda ikinci bir Ara Karar kabul etti. Bu ara kararda, Bakanlar Komitesi, "bir yüksek Ã¢kit tarafın Mahkeme'nin kararını yerine getirmemesinin daha önce hiç görülmemiş bir şey olduğunu" vurguluyor, "Türkiye'nin Mahkeme'nin kararını yerine getirmeyi reddetmesinin,onun uluslararası yükümlülüklerine açıkça aykırı olduğunu" beyan ediyor ve "Türkiye'nin, daha fazla gecikmeksizin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin 28 Temmuz 1998 tarihli kararına tam olarak uymasını" ısrarla talep ediyordu.

Kıbrıslılar tarafından Türkiye aleyhine açılan ve halen İnsan Hakları Mahkemesi önünde bulunan 150-200 kadar benzer dava olduğu tahmin edilmektedir.

1.4. Genel değerlendirme

Son düzenli rapordan bu yana olumlu bir gelişme, Türk toplumunda, AB'ye katılım amacıyla gerekli olan siyasal reformlar konusunda geniş çaplı bir tartışmanın başlamış olmasıdır. Bu bağlamda iki önemli girişimde bulunulmuştur: bazı uluslararası insan hakları belgelerinin imzalanması ve İnsan Hakları Koordinatör Üst Kurulu'nun çalışmasının hükümetçe kısa bir süre önce onaylanması. Ancak, geçen yıla kıyasla, temel durumda pek az iyileşme olmuştur ve Türkiye'nin durumu Kopenhag siyasal kriterlerine hÃ¢lÃ¢ uygun değildir.

Bir demokratik sistemin temel ِzellikleri var olmaya devam etmektedir, fakat Türkiye demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü garanti etmek için gereken kurumsal reformların uygulanmasında yavaş davranmaktadır. AB-Türkiye ilişkileri açısından yürütmede değişiklikler olmuştur, fakat ordu üzerinde sivil kontrol gibi bazı temel kurumsal sorunlar henüz ele alınmamıştır. Yargı ile ilgili olarak, devlet memurlarının yargılanmasını kolaylaştıran yeni prosedür cesaret verici bir gelişmedir. Geçen yılın düzenli raporunda söz edilen, yargının işleyişine ait önemli yasa tasarıları hÃ¢lÃ¢ sonuçlanmamıştır. Devlet Güvenlik Mahkemeleri ile ilgili olarak, Haziran 1999'daki son reformdan beri ilave herhangi bir iyileşme olmamıştır. Yolsuzluk bir kaygı konusu olmaya devam etmektedir.

Abdullah Öcalan davası dahil, ölüm cezası infaz edilmemektedir, fakat insan haklarının genel durumu bir çok bakımdan endişe verici olmaya devam etmektedir. Konunun yetkili makamlar ve parlamento tarafından ciddiye alınmasına ve insan hakları alanında eğitim programları uygulanmasına rağmen, işkence ve kötü muamele kökü kazınmış olmaktan uzaktır. Türkiye cezaevi sisteminde önemli bir reform yapmaya hazırlanmakta olsa da, cezaevi koşulları düzelmemiştir. İfade, örgütlenme ve toplantı özgürlükleri hÃ¢lÃ¢ sürekli olarak kısıtlanmaktadır. Din özgürlüğü açısından, gayri Müslim topluluklara yönelik olumlu bir yaklaşım benimsenmiş görünüyor, fakat bu yaklaşım, Sünni olmayan Müslümanlar dahil, bütün dinsel topluluklar için geliştirilmelidir.

Geçen yıla kıyasla, ekonomik, sosyal ve kültürel haklara ilişkin durum,özellikle etnik kökene bakılmaksızın bütün Türkler için kültür haklardan yararlanma söz konusu olduğunda, iyileşme göstermemiştir. Nüfusun ağırlıklı olarak Kürt olduğu güneydoğuda durum pek fazla değişmemiştir.

[1] Madde 28'e göre, "Anlaşma'nın işleyişi, Topluluğu kuran Antlaşma'dan doğan yükümlülüklerin Türkiye tarafından tam olarak kabul edilmesini öngörmeyi haklı kılacak ölçüde ilerlediğinde, Ã‚kit Taraflar, Türkiye'nin Topluluğa katılma imkanını inceleyeceklerdir."

[2] Avrupa Parlamentosu'nun Türkiye üzerine baş raportörü General Morillon'dur.

[3] Bu Daire 5 Ekim 2000 tarihinde kurulmuştur.

[4] İnsan Hakları Vakfı'nın İzmir'deki "Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi" için çalışan ve Ekim 1999'da gözaltında işkenceye uğrayan bir hekim gibi.

[5] Bu yıl Temmuz ayında bazı cezaevlerinde isyanlar oldu. Eylül 1999'da Ankara Ulucanlar Cezaevinde gerçekleşen ve on mahpusun ölümüyle sonuçlanan isyan konusunda, TBMM İnsan Hakları Komisyonu araştırmasını sürdürmektedir. Komisyon Başkanı, Haziran ayında, mahpusların işkenceye maruz kaldıklarını ve kasıtlı olarak öldürüldüklerini açıkladı.

[6] Sener v. Türkiye (18.7.2000) ve Özgür Gündem v. Türkiye (16.3.2000) gibi yakın tarihli davalara bakınız.

[7] Yargıtay bu cezayı Temmuz 2000'de onayladı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Sayın Erbakan'ın, mahkumiyetin derhal askıya alınması talebini reddetmiş olmakla beraber, başvurunun esasını incelemeye devam etmektedir.

[8] Bu konuda kamuoyunda cereyan eden tartışmada, 1923 Lozan Antlaşması'nın 39. maddesine göre, "herhangi bir Türk vatandaşının, kişisel münasebetlerinde, ticarette, dinde, basında veya her tür yayınlarda veya kamuya açık toplantılarda herhangi bir dili kullanması üzerine kısıtlamalar" konulmasının yasak olduğu hatırlatılmıştır.

YAYIN BİLGİLERİKategori Adı Yurt İçi RaporlarTarih 2003-11-04

HESAP NUMARALARI

FOTO GALERİ

mazlumder-14-donem-ilk-gyk-toplantisi-0607201

VİDEO GALERİ

yeni-anayasada-toplumun-talepleri-goz-ardi-ed

rusen-cakirin-mazlumdere-yonelik-iddialarina-

chp-insan-haklarinda-adalet-ve-esitlik-calist

RAPORLAR

MAKALELER