D. KATILIM ORTAKLIĞI VE ULUSAL PROGRAM: GENEL DEĞERLENDİRME

Aşağıda, Katılım Ortaklığı'nda geçen ifadeler italik harflerle belirtilmiştir.

1. Katılım Ortaklığı

Kısa vadeli öncelikler

Güçlendirilmiş siyasi diyalog ve siyasi kriterler

Türkiye, Kıbrıs sorununa kapsamlı bir çözüm bulunması için iki toplumun liderleri arasında sürdürülmekte olan ikili görüşmelere desteğini sürdürmeye devam etmiştir.

İfade, dernek kurma ve barışçı toplantı özgürlüğünü güçlendirmeye yönelik olarak yapılan Anayasa reformlarını takiben, 2002 yılının Şubat, Mart ve Ağustos aylarında üç reform paketi onaylanmıştır. Türk Ceza Kanunu'nun 159. ve 312. Maddelerinde yapılan değişikliklerle ifade özgürlüğü üzerindeki kısıtlamalar hafifletilmiştir. Terörle Mücadele Kanunu, Basın Kanunu, Siyasi Partiler Kanunu ve Dernekler Kanunu'nda yapılan değişikliklerle dernek kurma, basın ve yayın üzerindeki bazı kısıtlamalar hafifletilmiştir. Dernekler Kanunu'nunda ki kısıtlamaların bir kısmı kaldırılmış olmasına karşın, dernek kapatılmasına ilişkin çeşitli gerekçeler geçerliliğini korumaktadır. Bütün bunlara rağmen, reformların etkileri hala sınırlıdır ve yeni hükümlerin tutarlı bir şekilde yorumlanması ve uygulanması yönünde şimdiye kadar çok az belirtiye rastlanmıştır.

Şiddet yanlısı olmayan görüşleri dile getirmekten hüküm giymiş kişilerin durumuna değinilmemiştir. Sivil toplum ile diyaloğu geliştirmek üzere bazı girişimlerde bulunulmuştur. İşkenceyle mücadeleye ilişkin hukuki hükümler güçlendirilmiştir. İşkenceyi caydırmak üzere bazı tedbirler alınmıştır; Ancak, işkence zanlılarının kovuşturulduğu yönünde çok az delil vardır. Duruşma öncesi gözaltı ile ilgili hukuki süreç, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi hükümleriyle ve İşkencenin Önlenmesi Komitesi'nin tavsiyeleriyle daha uyumlu hale getirilmiştir. Ancak Devlet Güvenlik Mahkemeleri'nde hüküm giymiş mahkumlar için erişimsiz (incommunicado) tutukluluk hala bulunmaktadır. Hükümet, Ocak 2002'de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 5. maddesine (özgürlük ve güvenlik hakkı) olağanüstü hal uygulaması kapsamındaki iller için getirdiği çekincesini kaldırmıştır. Devlet Güvenlik Mahkemeleri Kanunu'nda yapılan değişiklikle, tutukluların hakları iyileştirilmiştir.

İnsan hakları ihlallerinin tazminine ilişkin hükümlerinin güçlendirilmesi yönünde ilerleme kaydedilmiştir. Mahkumiyet kararlarının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile uyumlu olması durumunda duruşmanın yinelenmesini sağlamak amacıyla yasal değişiklikler yapılmıştır. Ancak, bu hükümler Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına sadece Ağustos 2003 tarihinden sonra yapılan başvurular için uygulanacaktır. İnsan hakları ihlallerinin izlenmesi için yeni idari kurumlar oluşturulmuştur. Polis memurları ve hakimler için insan hakları konularında kurslar düzenlenmiştir. Polis Akademilerindeki eğitim süresi 9 aydan 2 yıla çıkarılmıştır. Yargının işlevselliğini ve verimliliğini geliştirmek üzere adımlar atılmış ve Devlet Güvenlik Mahkemeleri'nin yetki alanı konusunda değişiklikler yapılmıştır. Buna rağmen Devlet Güvenlik Mahkemeleri'nin işleyişi hala uluslararası standartlara uygun değildir. İdam cezasına ilişkin moratoryum, raporlama süresince devam etmiştir. Türk vatandaşlarının anadillerini kullanmalarını yasaklayan hukuki düzenlemeleri kaldıran Anayasa reformu, televizyon ve radyo yayıncılığında Türkçe dışında diğer dillerin kullanılması hakkındaki yasağın kaldırılmasıyla uygulamaya geçirilmiştir. Yetersiz bilgi, Güneydoğu için geliştirilen eylem planı ile ilgili yeterli bilgi elde edilememiştir ve bu durum, planın etkisinin değerlendirilmesini güçleştirmektedir.

Ekonomik Kriterler

Yapısal reformları içeren mali ve ekonomik programla beraber Mart 2001 tarihinde kamu harcamalarının kontrol altına alınması için hükümet tarafından planlanan vergi ve para politikası IMF'nin öngördüğü şekilde uygulanmaya devam etmektedir. Mali sektörün yeniden yapılandırılması süreci IMF reformlarıyla daha da sağlamlaştırılmıştır. Yeni Banka Kanunu'nun uygulanması, bankacılık sektörünün güçlendirilmesine katkıda bulunmuştur. Çeşitli bankalar Mevduat Sigorta Fonu'na devredilmiş, bazı devlet bankaları özelleştirilmiştir. Kamu bankaları üzerindeki siyasi etki azaltılmıştır. Merkez Bankası'nın bağımsızlığını kuvvetlendirmek amacıyla Merkez Bankası Kanunu'nda değişiklik yapılmıştır. Türkiye, mali durumun yıllık olarak bildirimini içeren bir katılm öncesi mali gözetim uygulanmasına katılmaktadır. Hükümet, yapısal tarım reformları sürecini başlatmıştır. Toprak kayıt ve hayvan belirleme sistemi başlatılmıştır. Hayvan ve bitki sağlığıyla ilgili uyuma ilişkin bir stratejisi oluşturulması çalışmalarına devam edilmektedir. Ekonomi ve tarım sektörlerinde özelleştirilmede fazla ilerleme kaydedilmemiştir. Hayvan ve bitki sağlığı konusundaki AT mevzuatının uygulanması, Türk hukuk sistemine aktarılması ve uygulanmasının takibi konusunda çok az ilerleme kaydedilmiştir. Alkollü içkiler ve tütün üretimi, ithalatı, fiyatlandırması ve dağıtımı üzerindeki devlet tekeline ilişkin endişeler sürmektedir. Bu sayılan önceliklerin bazıları yerine getirilmiştir.

Üyelik taahhütlerini üstlenme kapasitesi

Başlık 1: Malların serbest dolaşımı

Malların serbest dolaşımı alanında KOB öncelikleri kısmen karşılanmıştır. Özellikle piyasa gözetimi, standardizasyon, akreditasyon ve uygunluk değerlendirmesi alanlarında çeşitli kurumların oluşturulması ve işleyişlerinin güçlendirilmesi konusunda çalışma yapılması gerekmektedir. Ticarette teknik engeller halen mevcuttur. Ayrıca yeni ihale kanunu ve müktesebat arasındaki önemli farklılıkların ele alınması gerekmektedir.

Başlık 5: Şirketler Hukuku

Fikri mülkiyet haklarına ilişkin mevzuatın uyumlaştırılması, korsancılık ve taklitçilik ile mücadelede yasal çerçevenin tamamlanması gerekmektedir. Uygulama ve yürütme kapasitesinin güçlendirilmesine ve Türk Patent Enstitüsü'nün tam bağımsızlığının sağlanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Devlet yardımlarına ilişkin KOB öncelikleri kısmen karşılanmıştır.

Başlık 6: Rekabet

AT ilke ve kriterlerine dayalı, etkin bir devlet yardımları kontrol politikasını sağlayacak mevzuat kabul edilmemiş, ulusal kontrol birimi oluşturulmamıştır. Rekabet alanında KOB önceliği karşılanmamıştır.

Başlık 7: Tarım

Arazi kayıt sistemi ve hayvan kimlik kayıt sistemi başlatılmış ancak bitki pasaport sistemi ile ilgili hazırlıklar henüz başlamamıştır. Uygulama kapasitesinde bir gelişme gerçekleşmemiştir. KOB'un tarımla ilgili öncelikleri kısmen karşılanmıştır.

Başlık 8: Balıkçılık

Öncelik karşılanmamış, kaynak yönetim politikasının uygulanması ve balıkçılık filosunun kayıt sisteminin modernleştirilmesi gibi az sayıda somut eylem gerçekleştirilmiştir.

Başlık 9: Ulaşım

Ulaşım alanında KOB öncelikleri karşılanmamıştır.

Başlık 10: Vergilendirme

KOB öncelikleri kısmen karşılanmıştır. Tüketim vergileri ve KDV'de uyum başlamış, oranlar, vergilendirilebilir miktar ve vergi yapısı alanlarında ilerleme sağlanmıştır. Dolaylı vergilendirme alanında uyum çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Başlık 12: İstatistikler

Bu öncelik kısmen karşılanmıştır. Eurostat ile Türk yetkililer arasında işbirliği başlamış, ilk yıllık çalışma planı 2001'de hazırlanmıştır. Ancak önemli ölçüde çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

Başlık 13: Sosyal politika ve istihdam

KOB öncelikleri kısmen karşılanmıştır. İç hukuka aktarım konusunda sektöre özel bir program hazırlanılmasına başlanmamıştır. Çocuk bürosunun görevlerini yerine getirebilmesi için kurumsal ve idari kapasitesinin güçlendirilmesi gerekmektedir. Kamu çalışanları sendikalarına ilişkin kanunda kamu çalışanları için toplu sözleşme ve grev hakkı tanınmamaktadır. Ayrıca toplu sözleşme için %10'luk eşik sendikal faaliyetlere engel olmaktadır. Yeni Ekonomik ve Sosyal Konsey henüz bir araya gelmemiştir.

Başlık 14: Enerji

KOB öncelikleri kısmen karşılanmıştır. Enerji alanında müktesebat uyumuna yönelik sistematik bir program geliştirilmemiştir. Önemli ilerlemeler kaydedilmekle birlikte uyum yönünde bazı çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bir zaman takvimine göre yürütülecek uygulama enerji iç pazarıyla uyumlu ilkelerin oluşturulmasını sağlayacaktır.

Başlık 19: Telekomünikasyon ve bilgi teknolojileri

KOB öncelikleri kısmen karşılanmıştır. Türk telekomun özelleştirilmesi konusunda bir ilerleme olmamıştır. Lisans, ara bağlantı ve evrensel hizmet alanında yeni mevzuat kabul edilmekle birlikte ilgili hükümlerin AB müktesebatıyla uyumunun sağlanması gerekmektedir. Ayrıca Telekomünikasyon Üst Kurumu'nun idari kapasitesinin iyileştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

Başlık 20: Kültür ve görsel-işitsel politika

Öncelik karşılanmamıştır. Yeni RTÜK kanunu müktesebatı dikkate almamakta ve önemli farlılıklar bulunmaktadır.

Başlık 21: Bölgesel politika ve yapısal araçların koordinasyonu

KOB öncelikleri karşılanmamıştır. NUTS sınıflandırmasına ilişkin hazırlıklar tamamlanmış ve EUROSTAT tarafından onaylanmış ancak NUTS haritası özellikle NUTS 2 düzeyinde bölgesel istatistikler, bütünleştirilmiş bölgesel kalkınma planları, kamu yatırımlarının bölgesel dağılımı ve AT rekabet kurallarıyla uyumlu bölgesel teşvikler için öncelikli alanların tanımlanmasında bölgesel kalkınmaya yönelik olarak henüz kullanılmamıştır. Geri kalmış bölgelerde temel sorunları ele alan AB standartlarıyla uyumlu etkin bir bölgesel politika stratejisi geliştirilmemiştir.

Başlık 22: Çevre

KOB öncelikleri kısmen karşılanmıştır. Çerçeve Kanun ve Çevresel Etki Değerlendirme Direktifine uyum sağlamaya yönelik mevzuat kabul edilmiştir. Türkiye yatırımların finansmanına ilişkin planın hazırlanmasına yönelik çalışmaları sürdürmektedir.

Başlık 24: Adalet ve İçişleri

KOB öncelikleri kısmen karşılanmıştır. Özellikle iltica ve yasadışı göç olmak üzere AB'de adalet ve içişleri alanındaki mevzuat ve uygulamalara ilişkin bilgilendirme programları daha da geliştirilmiştir. İnsan kaçakçılığı ile mücadelede yasal temel oluşturulmuş; organize suç, uyuşturucu trafiği, yozlaşma ile mücadele ve para aklama konusunda kapasitesinin güçlendirilmesine yönelik çabalar artırılmıştır.

Başlık 25: Gümrük Birliği

Öncelik kısmen karşılanmıştır. Serbest bölgelere ilişkin mevzuatın uyumlaştırılmasında ilerleme kaydedilmemiştir. Gümrükler alanında idari kapasitenin geliştirilmesi gerekmektedir.

Başlık 28: Mali kontrol

İç mali kontrole ilişkin yeni yasa hazırlanmış ancak henüz Meclis tarafından kabul edilmemiştir.

Orta Vadede Öncelikler

Güçlendirilen Siyasi Diyalog ve Siyasi Kriterler

Sınır sorunlarının barışçı yöntemlerle çözümlenmesi ilkesi çerçevesinde, Türkiye ve Yunanistan arasındaki ilişkiler iyileşmeye devam etmiştir.

Ayırım yapılmadan tüm vatandaşların temel hak ve özgürlüklerden yararlanabilmeleri için yasal adımlar atılmıştır. Ayırım yapılmaması ve kadın-erkek eşitliği yeni Medeni Kanun'da yer almıştır. Vakıflar Kanunu'nda yapılan değişikliklerle ibadet özgürlüğüne daha fazla imkan tanınmıştır. Müslüman olmayan bazı azınlıkların mülkiyet hakkına sahip olmaları Bakanlar Konseyi'nin iznine tabi kılınmıştır. Buna rağmen Müslüman olmayan azınlıklar, tüzel kişilik, mülkiyet hakları, din adamlarının eğitimi konularında sorunlarla karşılaşmaktadırlar.

TC. Anayasası'nda, başta insan hakları ve özgürlükler alanında olmak üzere çeşitli değişiklikler gerçekleştirilmiştir. Buna rağmen söz konusu Anayasal ve yasal reformlar, ifade özgürlüğü, toplanma özgürlüğü, dernek kurma özgürlüğü, ibadet özgürlüğü ve kanuni tazminatı içine alan temel hak ve özgürlükler bakımından önemli sınırlamaları içermektedir. Türkiye, Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme'yi henüz onaylamamıştır. Hapishanelerde gözaltında tutulma sürelerinde yeni düzenlemelere gidilmesine rağmen, BM'nin Mahkumlara Asgari Davranış Kuralları Standardı'na tam uyumlu hale getirilememiştir. MGK'nın Anayasal rolünde değişikliklere gidilmesine rağmen, uygulamada henüz bir farklılık görülmemektedir. Eğitimi de içine alan kültürel haklar ve kültürel farklılığın sağlanmasında gelişmeler kaydedilmiştir. Buna rağmen, etnik gruplara dahil olanların dil ve kültürel kimliklerini ifade etmeleri açısından uygulamada sınırlı gelişme sağlanmıştır. Yasama alanında, orta dönemli öncelikler kapsamında ilerleme kaydedilmiş olmasına rağmen yeni yasal değişimlere ihtiyaç duyulmaktadır.

Ekonomik Kriterler

Özelleştirme süreci kapsamında sınırlı gelişme kaydedilmiştir. Mali sektörde reform devam etmektedir ve hali hazırda önemli gelişmeler sağlanmıştır. Tarım alanındaki reform süreci henüz tamamlanmamıştır. Arazi ve canlı hayvanların kaydının tutulması alanında sınırlı gelişme sağlanmıştır. Gıda işleme kuruluşlarının modernleştirilmesi açısından gelişme olmamıştır. Eğitim ve sağlığın genel durumunda yalnızca sınırlı bir ilerleme sağlanmıştır. Emeklilik ve sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği alanında ilerleme kaydedilmiştir. Orta vadeli ekonomik kriterler karşılanmamıştır.

Üyelik Yükümlülüklerinin Yerine Getirilme Yeteneği

1. Başlık: Malların Serbest Dolaşımı

Daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir. Kamu ihaleleri konusunda yasalar, müktesebatın gerekliliklerini yerine getirememektedir.

4. Başlık: Sermayenin Serbest Dolaşımı

Bazı sektörler de yabancı yatırımı engelleyen kısıtlamalar sürmektedir.

5. Başlık: Şirketler Hukuku

Söz konusu öncelik halen yerine getirilememiştir.

6. Başlık: Rekabet

Devlet yardımının müktesebatla uyumu henüz başlangıç seviyesindedir. İmtiyazlardan faydalanan tekeller ve firmalar için de aynı durum söz konusudur. Söz konusu öncelik halen yerine getirilememiştir.

7. Başlık: Tarım

Müktesebatla uyum halen tamamlanamamıştır. Gıda işleme kuruluşlarının daha modern hale getirilmesi için yeni adımlar atılmalıdır. Söz konusu öncelik yerine getirilememiştir.

8. Başlık: Balıkçılık

Balık ürünlerinin kalitesinin ve sağlığa uygunluğunun iyileştirilmesi için girişimlerde bulunulması gerekmektedir. Söz konusu öncelik yerine getirilememiştir.

9. Başlık: Ulaştırma Politikası

Tüm sektörlerde yasa düzenlemeleri ilk aşamada bulunmaktadır. Öncelikle deniz güvenliği konusunda önemli bir gelişme olmamıştır. Türkiye'nin taşımacılık filoları müktesebata kısmen uyumlu hale getirilmiştir. Söz konusu öncelik yerine getirilememiştir.

10. Başlık: Vergilendirme

Doğrudan vergilendirme alanında önemli gelişmeler sağlanmış olmasına rağmen, uyum tam olarak yerine getirilememiştir. Bu alandaki öncelikler kısmen yerine getirilmiştir.

11. Başlık: Ekonomik ve Parasal Birlik

Türkiye Avrupa Merkez Bankaları Sistemi'ne katılmamaktadır. Merkez Bankası'nın özerkliği gerçekleştirilmek üzeredir. Bu alandaki öncelikler kısmen yerine getirilmiştir.

12. Başlık: İstatistik

Devlet İstatistik Enstitüsü idari kapasite bakımından iyi organize olmuş ve iletişim teknolojisi araçları iyi durumdadır. AB'nin gerekliliklerine göre resmi istatistiklerin hazırlanması gerçekleştirilmektedir. Buna rağmen öncelikle makroekonomi alanında daha fazla çaba gösterilmesi gerekmektedir. Bu öncelik kısmen yerine getirilmiştir.

13. Başlık: Sosyal Politika ve İstihdam

İş hukuku çerçevesinde, kadın-erkek eşitliği, ayırımcılık yapılmaması, mesleki sağlık ve güvenlik, sosyal diyalog ve halk sağlığı konularında ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir. İdari yapıların güçlendirilmesi ve sosyal politika ve istihdam ile ilgili müktesebatın yerine getirilmesine yönelik daha fazla çaba gösterilmesi gerekmektedir. Türkiye'nin sosyal güvenlik sisteminde mali istikrarı sağlayabilmesi için gerekli tedbirleri alması gerekmektedir. Türkiye'nin, Avrupa İstihdam Stratejisi'ne uyum sağlaması için ulusal istihdam politikasında ilerlemeler kaydetmesi gerekmektedir. Bu öncelik kısmen yerine getirilmiştir.

14. Başlık: Enerji

Türkiye'nin tek enerji piyasası çerçevesinde yasama, idari ve ekonomik çerçevenin geliştirilmesi yönünde kaydettiği ilerlemenin, yasama alanında daha fazla adım atılarak tamamlanması gerekmektedir. Türk yasal sisteminin geri kalan enerji müktesebatında da ilerleme kaydetmesi gerekmektedir. Bu öncelik kısmen yerine getirilmiştir.

19. Başlık: Telekomünikasyon

Tüm iletişim sektörünü kapsayan detaylı bir politika henüz geliştirilmemiştir. Bu öncelik yerine getirilmemiştir.

20. Başlık: Kültür ve Görsel İşitsel Politika

RTÜK'ün işleyişi ile ilgili olarak Parlamento'ya daha az yetki vermesinin yanı sıra, MGK'nın yetkilerini artıran yeni prosedür, RTÜK'ün bağımsızlığı ve güvenilirliği açısından sorun teşkil etmektedir. Bu öncelik yerine getirilmemiştir.

21. Başlık: Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Eşgüdümü

Çok yıllı bütçeleme prosedürlerini kapsayan ekonomik ve sosyal uyum için ulusal bir politika henüz geliştirilmemiş ve izleme yapıları kurulmamıştır. Bu öncelik yerine getirilmemiştir.

22. Başlık: Çevre

Orta dönemli öncelikler kapsamında herhangi bir gelişme olmamıştır. Bu öncelik yerine getirilmemiştir.

24. Başlık: Adalet ve İçişleri

Öncelikle iltica ve yasadışı göç konularını içeren, AB Hukuku ve müktesebatı ile ilgili eğitim programları geliştirilmiştir. Adalet ve İçişleri kurumlarının güçlendirilmesi ile ilgili olarak, öncelikle polisin güvenilirliğinin sağlanması bakımından çeşitli gelişmeler olmuştur. Verilerin korunması alanında AB müktesebatı ile uyum açısından herhangi bir gelişme olmamıştır. Vize mevzuatı ile uyum ve göçmenlerin dernekleri konularında aşama kaydedilmiştir. Sınır yönetiminin güçlendirilmesinde çeşitli girişimlerde bulunulmasına rağmen, Schengen Anlaşması'nın uygulanmasına yönelik hazırlık yapılmamıştır. Türkiye'nin 1951 Cenevre Konvansiyonu'na koyduğu çekince kaldırılmamıştır. Yozlaşma, uyuşturucu ile mücadele, örgütlü suçlar, para aklama ve yargı alanında işbirliği konularında müktesebata uyum amacıyla girişimlerde bulunulmuştur. Bu öncelikler kısmi olarak yerine getirilmiştir.

25. Başlık: Gümrük Birliği

Bu öncelikle ilgili herhangi bir gelişme olmamıştır. Söz konusu öncelik yerine getirilmemiştir.

28. Başlık: Mali Kontrol

İç mali kontrol konusunda bir yasa hazırlanmış; ancak Parlamento tarafından henüz onaylanmamıştır. Bu yasa, dış kontrol rejiminde sınırlayıcı etki yaratacaktır. İç kontrol işlevlerinin uyumlu hale getirilmesini hedefleyen merkezi bir kurum oluşturulmamıştır. İç denetim mekanizmaları kurulmamış ve denetleyicilerin işlevsel bağımsızlıkları sağlanmamıştır. Bu öncelik yerine getirilmemiştir.

2. Ulusal Program

2001 yılının Mart ayından beri Ulusal Program gözden geçirilmemiştir. Türkiye'nin Ulusal Programı katılım öncesi stratejisi çerçevesinde devam eden bir süreçtir. Türkiye, son gelişmeleri dikkate alarak söz konusu metni yeniden gözden geçirmeli ve gerekli planlamaları yapmalıdır. Bu sayede, detaylı izleme çizelgeleri hazırlayıp, yatırımlar için gerekli olan bütçeleri oluşturma imkanı ortaya çıkacaktır. Katılım Ortaklığı Belgesi'nin öncelikleri Ulusal Program'ın yeniden gözden geçirilmesi sürecinde dikkate alınmalıdır.